Znaczenia psychologii w handlu na rynku forex nie można deprecjonować. Mechanizmy zachodzące w głowie każdego tradera przekładają się na podejmowane przez niego decyzje, a w dalszej kolejności – na osiągany wynik finansowy. Mnogość czynników, jakie wpływają na te mechanizmy, powoduje, że bardzo trudno jest stworzyć profil „tradera idealnego”, będącego emocjonalnie zrównoważoną, konsekwentną maszyną do zarabiania pieniędzy. Nie oznacza to jednak, że oddziaływania zachodzące pomiędzy psychiką tradera a jego decyzjami inwestycyjnymi, są nieuchwytne.
Ten tekst to próba uwypuklenia kilku ważnych prawidłowości, które odpowiednio zanalizowane i szybko wychwycone przez osobę handlującą walutami na rynku forex w krótkim interwale czasowym, mogą co najmniej uchronić ją przed mocnym obsunięciem kapitału, a nawet pomóc w jego powiększaniu.
Transakcje zawierane przez skalperów charakteryzują się z jednej strony dość krótkim czasem trwania, z drugiej zaś strony – stosunkowo małym przewidywanym zyskiem liczonym w pipsach, w porównaniu do handlu długoterminowego. Z tych względów poczynania skalperów muszą być odpowiednio przemyślane, a czas ich reakcji na określone sytuacje rynkowe w toku transakcji skrócony do minimum. Każdy trader krótkoterminowy na rynku forex ma określoną strategię zajmowania pozycji, opartą czy to na backtestach przeprowadzonych na historycznych kwotowaniach par walutowych, czy to na doświadczeniach uzyskanych podczas gry. Nie ulega wątpliwości, iż zasadą najprostszą i najtrudniejszą zarazem jest konsekwencja w trzymaniu się założonego trading planu. Jednakże przestrzeganie jego założeń obwarowane jest licznymi warunkami, które mogą nie zostać spełnione, jeżeli skalper ulegnie którejś z pokus, jakie generują określone sytuacje, zarówno te zachodzące na samym rynku, jak i te zachodzące w umyśle samego tradera.
Jako że istotą skalpingu jest dość częste zawieranie transakcji przez tradera, oczywistym jest, iż każdy skalper musi obserwować na bieżąco – w zależności od obranej strategii – jeden lub więcej instrumentów finansowych. Jego zdolności poznawcze oraz percepcja muszą działać na najwyższym poziomie, aby spośród różnorodnych ruchów cenowych zachodzących codziennie na różnych walorach wybrać te, które spełniają założenia systemu. Wymaga to spostrzegawczości, refleksu, cierpliwości oraz chłodnego umysłu. Wszystkie te właściwości da się osiągnąć jedynie przy maksymalnym wypoczęciu oraz Nr 2 Lipiec 2013 Psychologia 35 skupieniu na pracy. Niewypoczęty, niewyspany i nieprzygotowany psychicznie do sesji trader jest narażony na uleganie pokusie niecierpliwości, i wobec braku sygnałów generowanych przez system w dłuższym przedziale czasowym może mieć tendencję do zajmowania pozycji wbrew przyjętym założeniom, a tym samym naruszać najprostszą z zasad konsekwentnego podążania za założeniami trading planu. Równowaga psychiczna, spokój oraz opanowanie ważne są w każdej minucie tradingu uprawianego przez skalpera – dotyczy to sytuacji, w której skalper ma otwartą pozycję, jak i sytuacji, w której jest poza rynkiem i czeka na pojawienie się odpowiedniego sygnału do zajęcia pozycji. W skrajnych przypadkach zajęcie pozycji poza systemem może wynikać z małej odporności umysłu tradera krótkoterminowego na sugestie – wobec braku wygenerowanego przez własny system sygnału, niecierpliwość podparta chęcią osiągnięcia zysku za wszelką cenę może spowodować, iż skalper otworzy pozycje w oparciu o sugestię innego tradera, czy też sygnał zaczerpnięty z jakiegoś forum internetowego bądź przy wykorzystaniu świeżo opublikowanej przez instytucję finansową rekomendacji. Faktem niekwestionowanym jest to, że umysł tradera krótkoterminowego powinien charakteryzować się obiektywizmem i chłodem i pozostawać oporny na wszelkie sugestie spoza systemu zajmowania pozycji.
Z istoty handlu uprawianego przez skalpera wynika mnogość otwieranych każdego dnia pozycji. Otwarta pozycja wymaga zaś umiejętnego prowadzenia i nadzoru, aby spełnione zostały założenia obranego trading planu. Psychika tradera krótkoterminowego będzie narażona na wypadki zachodzące w związku z przebiegiem i wynikiem każdej z tych transakcji. Co najciekawsze, niezależnie od wyniku tych transakcji, mogą wystąpić określone niebezpieczeństwa związane z pewnymi reakcjami emocjonalnymi, które to mogą zaburzyć realizowanie wcześniej obranej strategii. Najbardziej stresogennym wypadkiem jest sytuacja, w której pozycja otwarta przez skalpera zostaje zamknięta na stracie (czy to ręcznie, czy to w wyniku aktywacji zlecenia stop-loss – zależnie od obranego systemu). Ubytek kapitału spowodowany nieudaną transakcją wywiera automatycznie presję na wynik osiągany danego dnia lub tygodnia – w umyśle tradera rodzi się chęć szybkiego odrobienia strat, a pomija się świadomość tego, że w dłuższym terminie system i tak zarabia, bo jest odpowiednio skalibrowany pod względem skuteczności i stosunku zysku do ryzyka w każdej transakcji. W ten sposób skalper jest bardziej narażony na otwieranie pozycji nieprzemyślanych, często takich, które rażąco odbiegają od założeń trading planu. Innego rodzaju sytuacja występuje, gdy transakcja zostaje zamknięta na wyjściowym poziomie cenowym (break-even), jeżeli oczywiście system przewiduje zabezpieczanie pozycji po osiągnięciu konkretnego zysku. Niektórym traderom ciężko pogodzić się z faktem, iż przed zamknięciem na poziomie break-even transakcja wykazywała zysk, ale cena instrumentu zawróciła i spowodowała aktywację zlecenia zabezpieczającego. W tym momencie w umyśle skalpera może wykreować się złudna iluzja, iż transakcja zamknięta bez zysku to tak naprawdę strata, liczona w pipsach, które były już zarobione w pewnym momencie, ale ostatecznie nie zostały dopisane do rachunku. Efektem tego może być ponowna próba zajęcia pozycji, tym razem spóźniona i oczywiście przecząca założeniom systemu, a to w rezultacie może doprowadzić do negatywnych skutków dla kapitału. Wreszcie trzecia możliwa sytuacja po otwarciu pozycji to osiągnięcie poziomu take profit, czyli zrealizowanie zysku założonego na początku w oparciu o trading plan. Pozornie taka sytuacja powinna być dla tradera sygnałem, że system jest skuteczny Psychologia Nr 2 Lipiec 2013 37 i zarabia, jednak i tutaj czai się pewne zagrożenie, polegające na uśpieniu czujności skalpera i wyeliminowaniu pewnego zmysłu krytycznego. Zbyt duża pewność siebie również może zaburzyć mechanizm podejmowania decyzji inwestycyjnych i spowodować, że pewne ramy ograniczające skalpera we wchodzeniu na rynek zostaną zbytnio poluzowane i w konsekwencji doprowadzi to do zajęcia pozycji wbrew trading- planowi. Jak widać na powyższym przykładzie, skalper narażony jest na wpadanie w różnego rodzaju pułapki psychologiczne niezależnie od wyniku otwartej pozycji.
Każdy trader zakłada w swojej działalności na rynku forex określone pułapy dotyczące ilości pipsów, którą chce osiągnąć zarówno w przeliczeniu na jedną pozycję, jak i w ujęciu długoterminowym – dziennym, tygodniowym bądź miesięcznym. Takie planowanie może również stać się pułapką dla skalpera, w zależności od stopnia osiągnięcia założonych celów w danym dniu bądź tygodniu. I tak, w momencie gdy trader ma świadomość, że cel nie został zrealizowany w stopniu satysfakcjonującym, może mieć tendencję do zawierania transakcji na siłę i przesunąć ciężar skupienia z przestrzegania zasad systemu na osiągnięcie danego celu finansowego. Taka sytuacja jest niedopuszczalna, gdyż wypacza ona wypracowane z góry założenia co do zasad zajmowania pozycji i prowadzi najczęściej do dużego ubytku kapitału, a tym samym do porażki. Skalper powinien koncentrować się przede wszystkim na jakości zajmowanych pozycji, mając oczywiście świadomość wyniku wszystkich transakcji w danym okresie, ale nie dopuszczając do tego, aby ta świadomość i presja na wynik przysłoniła mu fundamentalne reguły dotyczące wchodzenia na rynek. Handel uprawiany na rynku przez skalperów charakteryzuje się dużą liczbą zajmowanych pozycji oraz swoistą dynamiką. Upływ czasu, zmienność par walutowych w krótkim okresie oraz stopień skomplikowania systemu zawierania transakcji wymuszają na traderach krótkoterminowych osiągnięcie i utrzymanie stanu maksymalnego skupienia, równowagi emocjonalnej, obiektywizmu oraz umiejętności chłodnej oceny sytuacji rynkowej. Wszystkie te czynniki mogą zostać zaburzone przez wystąpienie jednej z wyżej opisanych sytuacji, dlatego też skalping nie jest strategią dobrą dla każdego tradera. Świadomość tych zagrożeń pozwala jednak na stałe doskonalenie się traderów i zwiększa prawdopodobieństwo ominięcia psychicznych pułapek, czających się na nich praktycznie w każdej chwili.